Forum Historii Nysy

[ralf]

Rozkazem Najwyższego Gabinetu z dnia 27 maja 1865 r. rozpoczęto w Nysie przygotowania do dużych, wojskowych ćwiczeń oblężniczych, które miały się tam rozpocząć z początkiem sierpnia i trwać do połowy września 1865 r. Udział w nich miały wziąć: Dolnośląski Batalion Pionierów nr 5, Śląski Batalion Pionierów nr 6 oraz 4. Kompania (Minerska) Batalionu Pionierów Gwardii. Niedługo potem najwyższa władza zatwierdziła, że udział w ćwiczeniach weźmie jeszcze oddział pionierów Wielkiego Księcia Meklemburgii. Ponadto ustalono, że na ćwiczenia powinno się oddelegować wszystkie osiem kompanii Śląskiego Pułku Artylerii Fortecznej nr 6 oraz dwie kompanie Dolnośląskiego Pułku Artylerii Fortecznej nr 5. Zapewniono również udział w pierwszych etapach ćwiczeń jednostkom piechoty stacjonującym w Nysie.

Ogólne kierownictwo nad ćwiczeniami powierzono urodzonemu w Nysie generałowi majorowi Heinrichowi von Schweinitz (1805-1879), a kierownictwo nad wykonaniem technicznym pułkownikowi Juliusowi von Kriegsheim (†1896). Osobą, która przewodziła zwołanej na czas ćwiczeń tzw. Komisji Doświadczalnej, był pułkownik Karl Clausius (1808-1873). Członkami tej Komisji byli również majorzy: Stürmer oraz von Bonin, a także czterech kapitanów z korpusu inżynieryjnego.

Obiektem wybranym do ataku i na przeprowadzenie prac oblężniczych była północna cześć Fortu Prusy ze znajdującymi się tam trzema fleszami — Le Grand, Lefevre, Diericke oraz z podziemną, murowaną galerią, łączącą ze sobą te trzy flesze, której krótkie odgałęzienia skierowane w stronę przedpola fortu dawały możliwość prowadzenia w tym miejscu szeroko zakrojonej wojny minowej.

Scenariusz ćwiczeń zakładał sytuację, w której nacierająca przez Wrocław armia wysyła do Nysy korpus liczący 30000 żołnierzy oraz pociąg oblężniczy linią kolejową Brzeg-Nysa. Atak miał być przeprowadzony przeciwko zarówno Fortowi Prusy, jak i Wysokim Obwałowaniom i tylko na lewym brzegu rzeki Nysy. Plan natarcia zakładał ogólnie, że po otoczeniu twierdzy, w odległości około 5000 kroków od niej, w rejonie wsi Regulice (Rieglitz) i Sękowice (Senkwitz), rozpocznie się tworzenie parków artyleryjskich i składów, całkowicie ukrytych przed widokiem twierdzy. Jako odległe pozycje do ataku na Wysokie Obwałowania i Fort Prusy przeznaczono grzbiet, który rozciągał się od północnego krańca Jędrzychowa, w kierunku wschodnim, aż do wylotu drogi z Nysy na Wrocław. Budynki stojące w pobliżu twierdzy przed frontem ataku, a mianowicie wsie: Zawodzie Zewnętrzne (Äußere Mährengasse), Gräferei (płn.-wsch. część dzis. dzielnicy Podzamcze) i Jędrzychów (Heidersdorf), należało uznawać za zburzone.

Pierwszy pierścień oblężniczy przeciwko Fortowi Prusy miał się znajdować w odległości ok. 800-900 kroków od wewnętrznego krańca jego stoku bojowego, a pierwszy pierścień oblężniczy przeciw Wysokim Obwałowaniom miał leżeć w odległości ok. 350 kroków od Obwałowań. Drugi pierścień oblężniczy przed Fortem Prusy założono w odległości ok. 500 kroków od jego wewnętrznego krańca stoku bojowego. Uzgodniono, że wszystkie prace szturmowe, aż do tego właśnie drugiego pierścienia nie będą wykonywane z powodu braku czasu oraz w celu uniknięcia wydatków związanych ze zniszczeniem terenu. Zadecydowano, że pierwsze etapy oblężenia zostaną przedstawione tylko w skrócie, podczas gdy ścisły szturm od trzeciego pierścienia oblężniczego i wojna minowa zostaną przedstawione z największą możliwą dokładnością i kompletnością, w sposób w pełni zgodny z realiami wojennymi.

Jeśli chodzi o uczestników ćwiczenia, to do dnia 3 sierpnia do Nysy i w jej najbliższą okolicę przybyły wszystkie oddelegowane tam oddziały inżynieryjne. Ich łączna siła, mająca wziąć udział w ćwiczeniach, wynosiła ok. 900 ludzi, w tym ok. 34 oficerów, 120 podoficerów i 750 żołnierzy. Artyleria dołączyła do ćwiczeń dopiero w dniu 14 sierpnia. W drugiej połowie sierpnia dołączyli do nich saperzy i minerzy Landwehry, powołani tam na okres 14 dni w sile ok. 170 osób, w tym 25 podoficerów i 144 żołnierzy.

Warto wspomnieć, że aby dać żołnierzom zgromadzonym w mieście możliwość zapoznania się z życiem obozowym, na terenie twierdzy utworzono obóz namiotowy, w którym jednorazowo mieściły się dwie kompanie. Założono go obok ówczesnej reduty Scharnhorst, nieopodal rzeki Nysy, w miejscu, w którym wzniesiono później bastion XI wchodzący w skład nowo wybudowanych Obwałowań Kolejowych. W trakcie przedmiotowych ćwiczeń wszystkie kompanie pionierów przenosiły się do tego obozu na okres ośmiu dni każda.

Rankiem dnia 4 sierpnia 1865 r. pod kierownictwem pułkownika von Kriegsheima przeprowadzono rekonesans i inspekcję przedpola Wysokich Obwałowań oraz Fortu Prusy, do wysokości drugich pierścieni oblężniczych, przez wszystkich oficerów wojsk inżynieryjnych uczestniczących w ćwiczeniach. Otwarcie ćwiczeń nastąpiło tego samego dnia wieczorem.

Znaczenie, jakie inne państwa przywiązywały do opisanego ćwiczenia oblężniczego, można dostrzec po dużej liczbie zagranicznych oficerów, którzy w nim uczestniczyli. Byli oni dowodzeni przez:

- Rosja: generał von Tiedebohl.
- Austria: pułkownik Pelican von Plauenwald, podpułkownik Caudella, kapitan Kreuz.
- Anglia: pułkownik Walcker, podpułkownik Comyn Pigou, podpułkownik Stewart, kapitan Brackenburg, porucznik Harway, porucznik Murray.
- Meklemburgia-Schwerin: pułkownik von Muller, podpułkownik Schmidt, kapitan Kossel.
- Paragwaj: pułkownik du Graty.

Korzystając z faktu przeprowadzania przedmiotowych ćwiczeń oblężniczych, w tym głównie wojny minerskiej, nyski farmaceuta i chemik dr Theodor Poleck (1821-1906) dokonał w ich trakcie badań dotyczących gazów będących produktem eksplozji min w tunelach (kontr)minerskich oraz wpływu tychże gazów na organizm ludzki w wyniku ich wdychania. Badania dr Polecka miały na celu poznanie przyczyn występowania tzw. chorób minerskich.

Ćwiczenia oblężnicze w Nysie w 1865 roku uwiecznił na zdjęciach fotograf nyski o nazwisku Völkel, który następnie zebrał je w oprawny album zatytułowany „Belagerungs-Uebung bei Neisse 1865”, w którym ostatecznie znalazło się 14 fotografii opisanych kolejno jako:

1. Lager der Pionier-Compagnieen bei Neisse.
(Obóz pionierów w pobliżu Nysy)

2. Indirecte Bresch-Batterie gegen Flesche Lefebure.
(Bateria armat skierowana w Fleszę Lefevre w celu dokonania wyłomu)

3. Logement des Minen-Angriffs.
(Kwaterunek minerów atakujących twierdzę)

4. Entree der Contre-Minen.
(Przy wejściu do tunelu kontrminerskiego)

5. Trichter No. I nach erfolgtem Ausbau desselben.
(Lej nr 1 już po jego usunięciu)

6. Trichter No. IV unmittelbar nach seiner Sprengung.
(Lej nr 4 zaraz po jego wysadzeniu)

7. Trichter No. IV nach erfolgtem Ausbau desselben.
(Lej nr 4 po jego usunięciu)

8. Trichter No. V besetzt mit Grossherzoglich Mecklenburg-Schwerinschen Pionieren.
(Lej nr 5 zajęty przez pionierów Wielkiego Księcia Meklemburgii-Schwerina)

9. Trichter No. VI Moment der Sprengung.
(Lej nr 6, moment eksplozji)

10. Gesprengtes Blockhaus.
(Wysadzony blokhauz)

11. Durch Wegsprengung des oberen Randes der Contre-Escarpe demaskirte Contre-Batterie.
(Zdemaskowanie kontrbaterii poprzez wysadzenie górnej krawędzi przeciwskarpy)

12. Graben-Uebergang nach Ravelin Pommern.
(Przejście przez fosę do rawelinu Pomorze)

13. Bresche in Ravelin Pommern.
(Wyłom w rawelinie Pomorze)

14. Grab des General-Lieutenants van der Lahr, Chef des Mineur-Corps.
(Grób generała porucznika van der Lahr’a, szefa korpusu minerów, na cmentarzu jerozolimskim)

Album miał stosunkowo duży rozmiar: szerokość 45 cm, wysokość 38 cm i grubość ok. 2,5 cm. Z kolei poszczególne arkusze zdjęciowe miały wymiar: szerokość 43 cm, wysokość 36,5 cm. Całość znajdowała się w zdobnej oprawie, którą wykonała firma introligatorska „W. Friese jun.” z Nysy. Album został wręczony na pamiątkę dowódcom biorącym udział w przedmiotowych ćwiczeniach oblężniczych i nie był dostępny w sprzedaży. Jest on przedstawiony kolejno w załącznikach znajdujących się pod postem.

Obecnie jeden z egzemplarzy tego albumu znajduje się w Rosyjskiej Bibliotece Państwowej w Moskwie pod numerami: 69852 | 15810-И | Ф106/7.5 | 011920539.

Należy zwrócić uwagę na fakt istnienia większej ilości zdjęć wykonanych podczas przedmiotowych ćwiczeń oblężniczych w 1865 r. przez atelier Völkel, niż te 14 albumowych sztuk (FOT. 1–14). Są one podpisane tak samo, jak te z albumu, ale różnią się albo samym ustawieniem żołnierzy w kadrze, albo innym ujęciem tego samego obiektu, albo są wykonane w zupełnie innym miejscu niż cała reszta (FOT. 15–17). Zatem trudno powiedzieć czy wszystkie zdjęcia znajdujące się we wszystkich albumach wręczonych dowódcom były identyczne, ale wydaje się, że nie.

Bardziej szczegółowe i obszerniejsze informacje opisujące taktykę i techniki stosowane podczas przedmiotowych ćwiczeń oblężniczych, można znaleźć w trzyczęściowym artykule poświęconym tym konkretnym ćwiczeniom, który opublikowano na łamach niemieckiego tygodnika „Militärische Blätter” w 1865 r. (patrz: bibliografia).


Autor opracowania: Rafał Błaszczyk

Bibliografia:
• „Die Belagerungs-Uebung bei Neisse 1865” (cz. I), [w:] „Militärische Blätter” nr 35 i 36 z dnia 1.IX.1865 r. (R.7), s. 67-69.
• „Die Belagerungs-Uebung bei Neisse 1865” (cz. II), [w:] „Militärische Blätter” nr 39 i 40 z dnia 29.IX.1865 r. (R.7), s. 101-102.
• „Die Belagerungs-Uebung bei Neisse” (cz. III), [w:] „Militärische Blätter” nr 43 i 44 z dnia 27.X.1865 r. (R.7), s. 137-140.
• „Deutsche Geschichte mit dem Hilfswissenschaften Politik/Nationalökonomie. Katalog 443”, Leipzig 1916, s. 50.
• Dr Theodor Poleck: „Ueber die chemische Zusammensetzung der Minengase und ihre Beziehung zur Minenkrankheit”, [w:] „15. Bericht der Philomathie in Neisse vom März 1865 bis zum Juli 1867, Neisse 1867, s. 163.

---

Album [okładka, przód].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 3,44 MB

Album [opis zdjęć].jpg

Plik ściągnięto 0 raz(y) 4,1 MB

FOT. 1.jpg Obóz pionierów w pobliżu Nysy.

Plik ściągnięto 5 raz(y) 2,82 MB

FOT. 2.jpg Bateria armat skierowana we Fleszę Lefevre w celu dokonania wyłomu.

Plik ściągnięto 5 raz(y) 464,55 KB

FOT. 3.jpg Kwaterunek minerów atakujących twierdzę.

Plik ściągnięto 9 raz(y) 2,7 MB

FOT. 4.jpg Przy wejściu do tunelu kontrminerskiego.

Plik ściągnięto 4 raz(y) 2,71 MB

FOT. 5.jpg Lej nr I już po jego usunięciu.

Plik ściągnięto 8 raz(y) 2,72 MB

FOT. 6.jpg Lej nr IV zaraz po jego wysadzeniu.

Plik ściągnięto 5 raz(y) 427,05 KB

FOT. 7.jpg Lej nr IV po jego usunięciu.

Plik ściągnięto 7 raz(y) 456,29 KB

FOT. 8.jpg Lej nr V zajęty przez pionierów Wielkiego Księcia Meklemburgii-Schwerina

Plik ściągnięto 6 raz(y) 430,64 KB

FOT. 9.jpg Lej nr VI, moment eksplozji.

Plik ściągnięto 2 raz(y) 234,08 KB

FOT. 10.jpg Wysadzony blokhauz.

Plik ściągnięto 6 raz(y) 3,08 MB

FOT. 11.jpg Zdemaskowanie kontrbaterii poprzez wysadzenie górnej krawędzi przeciwskarpy.

Plik ściągnięto 5 raz(y) 439,53 KB

FOT. 12.jpg Przejście przez fosę do rawelinu Pomorze.

Plik ściągnięto 9 raz(y) 413,7 KB

FOT. 13.jpg Wyłom w rawelinie Pomorze.

Plik ściągnięto 4 raz(y) 453,25 KB

FOT. 14.jpg Grób generała porucznika van der Lahr’a, szefa korpusu minerów, na cmentarzu jerozolimskim.

Plik ściągnięto 2 raz(y) 406,32 KB

FOT. 15.jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 2,85 MB

FOT. 16.jpg

Plik ściągnięto 6 raz(y) 3,23 MB

FOT. 17.jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 429,47 KB

Album [introligator].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 1,17 MB

Album [okładka, bok].jpg

Plik ściągnięto 0 raz(y) 1,43 MB

Album [okładka, przód, wzorek].jpg

Plik ściągnięto 0 raz(y) 4,2 MB

Album [okładka, tył].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 4,87 MB