Forum Historii Nysy

[NezeusR@]

Dzień dobry forowicze,
w tym roku 2024 budynek przy Krzywoustego 23 - obecnie budynek urzędu skarbowego, będzie miał 125 lat. Zbieram wszelkie informacje na temat tej budowli. Zwracam się do Was o pomoc i wszelkie informacje jakie może mi udostępnić. Pocztówki już posiadam z muzeum. Liczę na Wasze wsparcie. W opracowaniu wspomne każdego kto przyczyni się do opracowania wystawy.

[ralf]

Budynek narożny stojący dziś przy skrzyżowaniu ul. Krzywoustego z ul. Bohaterów Warszawy, w którym mieści się Urząd Skarbowy (ul. Krzywoustego 23), wzniesiono w roku 1899. Informują o tym dwie daty (1899) umieszczone pod naczółkami szczytów. Budowa obiektu rozpoczęła się zaraz po niwelacji tamtejszego terenu, na którym wcześniej mieściły się umocnienia miejskie. Przedmiotowy budynek stanął w miejscu, w którym wcześniej znajdowała się fosa okołobastionowa, przed prawym czołem dawnego bastionu VIII. Zasypanie tej fosy i rozebranie bastionu umożliwiło powstanie nowego kwartału przeznaczonego właśnie pod zabudowę miejską rozrastającego się miasta. Budynek dzisiejszego Urzędu Skarbowego był ostatnim zabudowaniem wzniesionym przy nowo powstałej Neue-Berlinerstrasse (dzis. ul. Krzywoustego), pomiędzy wieżą Ziębicką a wylotem dzis. ul. Armii Krajowej. Z kolei przedostatnim budynkiem powstałym na tym odcinku był zbudowany trzy lata wcześniej w 1896 roku gmach Cesarskiego Urzędu Pocztowego (Kaiserliches Postamt) – obecnie budynek poczty przy ul. Krzywoustego 21. Wszystkie kamienice stojące po północnej stronie tego odcinka Neue-Berlinerstrasse powstały znacznie wcześniej, bo ok. 1885 r. Nazwa nowej ulicy (Neue-Berlinerstrasse) nawiązywała do istniejącej już wcześniej ulicy Berlinerstrasse, która ciągnęła się w tej samej linii, ale od Rynku do wieży Ziębickiej.

Z treści dawnych książek adresowych miasta Nysy wynika, że do budynku dzisiejszego Urzędu Skarbowego w początkach jego istnienia przypisane były jednocześnie dwa numery porządkowe: nr 2 i nr 3 (1908 r.), a nieco później już trzy: nr 1, nr 2, nr 3 (1912 r.), wszystkie należące do Neue-Berlinerstrasse. Być może chodziło tutaj o nadanie osobnego numeru dla każdej z bram wejściowych tego budynku. Ze źródeł wynika również, że brama, która znajdowała się od strony ówczesnej Kronprinzenstrasse (dzis. ul. Bohaterów Warszawy) miała przypisany numer 1 właśnie do tejże ulicy (Kronprinzenstrasse 1).

W nowo wzniesionej narożnej kamienicy, nie później niż w 1900 r. swoją działalność rozpoczęła winiarnia (sprzedaż win, delikatesów, art. kolonialnych), którą prowadził Paul Trautmann. Szyld z jego nazwiskiem widać na widokówce w zał.4 jest to najstarszą znana mi pocztówka przedstawiającą ten narożny budynek – została nadana dnia 31 sierpnia 1900 r. z Nysy do Berlina. Kolejnym nazwiskiem, jakie pojawiło się (najpóźniej w 1902 r.) na elewacji tej nieruchomości, ale od strony Kronprinzenstrasse (dzis. ul. Boh. Warszawy), było nazwisko innego winiarza – August Kienemund, zapewne następnego właściciela wspomnianej winiarni. Około 1910 r. winiarnię prowadził już Ferdinand Adam i pod jego nazwiskiem funkcjonowała ona przynajmniej do 1939 r.

Jeśli chodzi o własność całego narożnego budynku przy Neue-Berlinerstrasse to źródła z ok. 1910 r. podają, że jego właścicielami było parę osób: Emil Ernst, Wally Feigerle i Julius Thiel (dotyczy to także kamienicy przy Kronprinzenstrasse 1, która wchodziła strukturalnie w skład całego narożnego zabudowania). Duży szyld z nazwiskiem Thiel'a znajdował się wówczas na bezokiennej elewacji przedmiotowej nieruchomości, od strony budynku poczty (zał.8) i do dziś jest po nim ślad w postaci „przebarwienia” na powierzchni cegieł, obok okna na pierwszym piętrze.

Po jakimś czasie nastąpiła zmiana numeracji kamienic przy Neue-Berlinerstrasse i narożny budynek otrzymał nowy numer – 23, a dotychczasową nazwę ulicy zaczęto już zapisywać bez przymiotnika „Neue”, jako Berlinerstrasse. Zmieniła się również nazwa ulicy Kronprinzenstrasse, na Hindenburgstrasse (układ numerów na tej ulicy pozostał ten sam).

Kolejną firmą, która prowadziła działalność w przedmiotowym, narożnym budynku był sklep krawiecki Johann Sroka, oraz punkt sprzedaży firmy Victor Grabisna z artykułami biurowymi. Później w tym budynku działał zakład kuśnierski Adolf Hertwig, którego we wrześniu 1938 r. zalała powódź (zał.11). Zakład Hertwiga był najprawdopodobniej ostatnią niemiecką firmą, której szyld wisiał nad witryną sklepową tego narożnego budynku. Firma ta funkcjonowała przynajmniej do 1941 r.

Zawierucha wojenna dość łagodnie obeszła się z tym budynkiem i nie został on bardzo zniszczony. Uniknął także rozbiórki w celu pozyskania jego cegły na odbudowę zniszczonej Warszawy.

Po wojnie, w 1945 r. dawna Berlinerstrasse otrzymała nową, polską nazwę – ul. Krzywoustego, z kolei dotychczasowa Hindenburgstrasse zmieniła nazwę na ul. Marszałka Stalina (nazwę Bohaterów Warszawy nadano jej dopiero 11 lat później, w 1956 r.). Numer przedmiotowego, narożnego budynku nie uległ po wojnie zmianie i wciąż nosił numer 23.

Pierwszy powojenny Urząd Skarbowy w Nysie został ulokowany w 1945 r. w kamienicy przy dzis. ul. Bohaterów Warszawy 5, która podczas wojny uległa uszkodzeniu jedynie w 10%. Znajdowały się w niej aż 53 pomieszczenia i postanowiono przystosować ją na cele biurowe. Razem z Urzędem Skarbowym swoje siedziby znalazły w tej kamienicy również takie instytucje jak: Rejonowy Urząd Likwidacyjny, Rejonowy Inspektor Ochrony Skarbowej, Rejon Kontroli Akcyzowej i Urząd Akcyzowy.

Obecnie budynek przy ul. Krzywoustego 23 wpisany jest do Gminnej Ewidencji Zabytków Gminy Nysa, w karcie nr 151.

---

(zał.1) Fragment planu Nysy z 1905 r. Na czerwono zaznaczono budynek dzisiejszego Urzędu Skarbowego przy ul. Krzywoustego 23.jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 435,62 KB

(zał.2) Ok. 1880 r. Widok z wieży Ziębickiej na Neue-Berlinerstrasse. Na pierwszym planie po lewej widać fragment niezasypanej fosy okołobastionowej, w miejscu której stanął później budynek dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 8 raz(y) 365,71 KB

(zał.3) Ok. 1900 r. Budynek dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 2,53 MB

(zał.4) Ok. 1903 r. Widok na narożny budynek dzis. Urzędu Skarbowego z wieży ewangelickiego kościoła garnizonowego.jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 1,08 MB

(zał.5) Ok. 1912 r. Wnętrze winiarni Ferdinanda Adama w budynku dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 573,15 KB

(zał.6) Ok. 1912 r. Wnętrze winiarni Ferdinanda Adama w budynku dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 988,23 KB

(zał.7) Ok. 1912 r. Wnętrze winiarni Ferdinanda Adama w budynku dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 1001,02 KB

(zał.8) Ok. 1914 r. Zbliżenie na szyld z nazwiskiem dentysty Juliusa Thiel'a, który znajdował się na wschodniej elewacji budynku dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 960,44 KB

(zał.9) Lata 30. XX w. Widok na narożny budynek dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 8 raz(y) 2,73 MB

(zał.10) Lata 30. XX w. Po lewej budynek dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 897,67 KB

(zał.11) Rok 1938 r. Powódź. Widok na zalany, narożny budynek dzis. Urzędu Skarbowego.jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 361,37 KB

(zał.12) Rok 2007. Widok na narożny budynek Urzędu Skarbowego [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 4 raz(y) 990,59 KB