Forum Historii Nysy

[ralf]

Kasyno oficerskie 23. Pułku Piechoty mieściło się w istniejącym do dziś budynku przy ul. Obrońców Tobruku 4. Budynek wzniesiono w roku 1900. W roku 1934 powstała w nim Prowincjalna Górnośląska Szkoła Straży Pożarnej (Oberschlesische Provinzial-Feuerwehrschule). Po II wojnie światowej, w roku 1947 w budynku utworzono Wojewódzką Szkołę Pożarniczą. W 1954 roku przekształcono ją w Podoficerską Szkołę Pożarniczą Nr 1 w Nysie, która w roku 1960 została przeniesiona do krakowskiej Nowej Huty.

---

Współczesny plan Nysy. Niebieskim okręgiem zaznaczono budynek dawnego kasyna.jpg

Plik ściągnięto 29 raz(y) 425,66 KB

Plan Nysy z 1905 roku. Niebieskim okręgiem zaznaczono budynek kasyna przy dzis. ul. Obrońców Tobruku.jpg

Plik ściągnięto 24 raz(y) 2,87 MB

Zdjęcie budynku przy dzis. ul. Obrońców Tobruku 4, wykonane w czasie kiedy mieściło się w nim kasyno oficerskie 21. Pułku Piechoty.jpg

Plik ściągnięto 46 raz(y) 2,32 MB

[ralf]

W takim stanie był budynek dawnego kasyna w roku 2000.

---

Rok 2000. Dawne kasyno przy ul. Obrońców Tobruku [fot. Wiktor Wróblewski].jpg

Plik ściągnięto 24 raz(y) 1,44 MB

[alusia640@o2.pl]

A tak wygląda to Kasyno obecnie

---

S5002734.JPG

Plik ściągnięto 23 raz(y) 1,61 MB

[ralf]

Fotografia upamiętniająca kurs mechaników (Maschinisten Lehrgang) w 1938 roku przy ówczesnej Prowincyjnej Górnośląskiej Szkole Straży Pożarnej, która znajdowała się w budynku dawnego kasyna przy ul. Obrońców Tobruku.

---

Kurs mechaników w Nysie w 1938 roku przy Szkole Straży Pożarnej na ul. Obrońców Tobruku.jpg

Plik ściągnięto 27 raz(y) 1,58 MB

[ralf]

Zamieszczam artykuł pt. „Górnośląska Prowincjalna Szkoła Pożarnicza w Nysie” („Die Oberschlesische Provinzial-Feuerwehrschule Neisse”), którego autorem jest Gerd Schrammen z „Niemieckiego Muzeum Pożarnictwa” w Fuldzie („Deutsches Feuerwehr-Museum Fulda”). Praca ukazała się w niemieckim czasopiśmie zatytułowanym „Feuerwehrchronik” z dnia 31.I.2016 r., rocznik 12, numer 1, str. 2-6. Autor w listopadzie 2011 roku gościł w Nysie i towarzyszył w ekshumacji Johnnesa Hellmanna („ojca” śląskich strażaków), na dawnym cmentarzu katolickim przy al. Wojska Polskiego.

Tłumaczenie i opracowanie: ralf


TREŚĆ ARTYKUŁU:

„Paragraf nr 10 pruskiej ustawy o gaszeniu pożarów z 15 grudnia 1933 r. stanowił, że w każdej pruskiej prowincji ma zostać utworzona szkoła pożarnicza, która ma działać przez cały rok i gdzie mają odbywać się kursy dla dowódców straży pożarnej oraz inne kursy specjalne. W marcu 1934 r. „Górnośląski Prowincjalny Związek Straży Pożarnych” („Oberschlesische Provinzial-Feuerwehrverband”) nabył był e kasyno oficerskie 23. pułku piechoty we Friedrichstadt, które dobrze nadawało się do przekształcenia w szkołę. Po zadziwiająco krótkim okresie planowania, prace budowlane rozpoczęły się po zaledwie dwóch miesiącach. Sam istniejący budynek dawnego kasyna pomieścił halę treningową, pomieszczenia administracyjne i gospodarcze, a także mieszkanie dyrektora. Z kolei w nowo powstałych budynkach powstała hala sprzętowa, sypialnie z 54 łóżkami, sala musztry i strefa szkolenia gazowego. Szkołę wyposażono w najnowocześniejszy sprzęt gaśniczy i ratowniczy. Od samego początku dostępny by m.in. zmotoryzowany wóz gaśniczy KS 15 - pojazd załogowo-sprzętowy z pompą przewoźną firmy „G.A. Fischer”, drabina samochodowa z wbudowaną z przodu pojazdu motopompą firmy „KHD-Magirus” oraz drabina przyczepowa firmy „Hauschildt” z Paczkowa (Patschkau).

Dnia 16 września 1934 r. nadprezydent prowincji, gauleiter Brückner, przekazał do użytku nowo powstałą szkołę, a dnia 22 października 1934 r. rozpoczęła się już jej działalność szkolna. Górny Śląsk był szczególnie dumny z faktu, że to właśnie w Nysie można było świętować otwarcie pierwszej nowej takiej szkoły, od czasu uchwalenia wspomnianej wyżej ustawy o gaszeniu pożarów. Dyrektorem instytucji został SS-Standartenführer, szef sztabu i adiutant “Górnośląskiego Prowincjalnego Związku Straży Pożarnych” (”Oberschlesischen Provinzial-Feuerwehrverbandes”), Alois Beck. Z kolei kierownictwo i prowadzenie szkoły przejął główny ogniomistrz pożarnictwa Anton Krzikalla, który wcześniej był prowincjalnym komendantem straży pożarnej i kierownikiem Związku na Górny Śląsk. W szkole, w krótkich odstępach czasu odbywało się wiele różnych kursów, które były przeznaczone przede wszystkim dla dowódców i specjalistów w ochotniczych strażach pożarnych. Czasami na specjalnych kursach szkolone były również grupy zewnętrzne. Kiedy 15 marca 1939 r. ukazał się ostatni numer „Schlesische Feuerwehr-Zeitung” („Śląska Gazeta Strażacka”), z dumą opisano w niej minione 4,5 roku, podczas których odbyło się 150 kursów szkoleniowych.

Główne nauczane przedmioty obejmowały m.in. wiedzę o sprzęcie ratowniczym i gaśniczym, wiedzę o wężach strażackich, taktykę gaszenia pożarów, ochronę przed dymem, gazem i powietrzem, ćwiczenia bojowe, organizację pożarnictwa, zaopatrzenie w wodę przeciwpożarową na wsi, podręczny sprzęt gaśniczy, naukę o budownictwie, czy przepisy dotyczące prewencyjnej ochrony przeciwpożarowej.

Obszar działania Szkoły Pożarniczej w Nysie początkowo obejmował 20 górnośląskich, a od 1.VIII.1936 r. kolejnych dwanaście dolnośląskich okręgowych związków straży pożarnych. Bardzo szybko pojawiła się pilna potrzeba znacznej rozbudowy obiektu. Latem 1936 r. obiecano fundusze na rozbudowę, które umożliwiły zakup sąsiednich nieruchomości i budowę nowych budynków z dodatkowymi pomieszczeniami. Wybudowano trzy mieszkania dla nauczycieli i pracowników szkoły, a także pokój gościnny, dużą halę sprzętową z czterema bramami, duży garaż na drabiny mechaniczne, cztery pomieszczenia sypialne z 25 łóżkami, pomieszczenie na sprzęt i odzież, łaźnię, prysznic, umywalnie z ciepłą i zimną wodą, ubikacje, pokój medyczny do badań lekarskich z oddziałową salą chorych, a także pomieszczenia magazynowe. Elewację budynku od strony dziedzińca przygotowano jako ścianę treningową dla drabin hakowych. Nad łukowymi wejściami znajdował się betonowy pomost do ćwiczeń z drabiną wysuwaną. Poddasze zostało zaadaptowane zgodnie z wytycznymi ochrony powietrznej i wykonane jako ognioodporne. Przy wejściu na teren szkoły znajdowała się stale obsadzona wartownia z centralą telefoniczną. Dnia 6 lutego 1938 roku, przy okazji kursu szkoleniowego dla wszystkich śląskich okręgowych komendantów straży pożarnych, rozbudowywany budynek został uroczyście przekazany „Prowincjalnemu Związkowi Straży Pożarnych” przez “Pruski Urząd Budownictwa Nadziemnego” („Preußische Staatshochbauamt”). W tym samym czasie została poświęcona Hala Honoru w starym budynku szkoły, gdzie swoje stałe miejsce miały 62 flagi śląskiej straży pożarnej, w tym dawna flaga klubowa „Ochotniczej Straży Pożarnej” („Freiwilligen Feuerwehr”) w Nysie.

Rozbudowa budynków umożliwiła zwiększenie taboru pojazdów i sprzętu, gdyż do celów szkoleniowych musiały być dostępne wszystkie ważne nowe rozwiązania techniczne. Ponadto, począwszy od 1938 roku, treść szkolenia musiała być dostosowana do całkowicie nowej, jednolitej w całej Rzeszy taktyki operacyjnej. Zmiany zostały wprowadzone zgodnie z regulaminem służbowym „Grupa”, a dnia 23 listopada 1938 r. uchwalono „Prawo przeciwpożarowe Rzeszy”, które wiele zmieniło. Pięciodniowe kursy odbywały się nieprzerwanie od dnia 8 stycznia 1939 r., podczas których wszyscy komendanci lokalnych okręgów policyjnych (od 1933 r. straż pożarna była podporządkowana policji) byli zapoznawani z innowacjami. Kursy te były obowiązkowe dla wszystkich, niezależnie od tego, czy ktoś już wcześniej uczęszczał do szkoły. Osoba taka musiała natychmiast przekazać to czego się nauczyła, swoim lokalnym jednostkom, w przeciwnym razie groziło jej zwolnienie z funkcji komendanta okręgowego policji. Wprowadzone w latach 40. XX wieku ogólnokrajowe ujednolicenie pojazdów gaśniczych i ratowniczych, stworzyło potrzebę dalszego szkolenia w zakresie nowego sprzętu, tak by każdy strażak mógł opanować wszystkie niezbędne techniki.

Włączenie Sudetów do Rzeszy Niemieckiej pod koniec września 1938 r. rozszerzyło obszar działania Szkoły Pożarniczej w Nysie na okręg administracyjny Troppau w północnych Morawach. Wkrótce wybuchła II wojna światowa.

Wschodnia część Górnego Śląska została odłączona od Polski i włączona do pruskiej prowincji Śląsk. Szkoła Pożarnicza w Nysie była wówczas odpowiedzialna za nowo utworzony okręg administracyjny Katowice, zaplanowano tam również specjalne kursy dla liderów Okręgu Rzeszy Kraj Warty (Reichsgau Wartheland). Odbywały się tam także specjalne kursy dla Niemieckiego Czerwonego Krzyża oraz policji, a ze względu na doświadczenia z powodzi w 1938 roku, rozpoczęły się tam również kursy ochrony wodnej.

W budynkach Szkoły Pożarniczej znaj dowały się również, tymczasowo lub na stałe, pomieszczenia, które nie były bezpośrednio związane z działalnością szkoły. Na przykład miał tam tymczasowo siedzibę „Górnośląski Prowincjalny Związek Straży Pożarnych”, do czasu połączenia jego siedziby z siedzibą związku dolnośląskiego we Wrocławiu od 1 kwietnia 1936 roku.

Inną instytucją znajdującą się na terenie szkoły pożarniczej była „Wytwórnia węży strażackich i pralnia” („Schlauchmacherei und Wäscherei”), która została założona na podstawie okólnika w powiecie nyskim w 1935 r. jako związek celowy straży pożarnych. Przewodniczącym związku został komendant powiatowy straży pożarnej Schweda, a jego zastępcą kierownik szkoły, komendant straży pożarnej Krzikalla. Warsztat ten dojeżdżał własnym pojazdem do zrzeszonych wiosek i wymieniał węże strażackie używane podczas ćwiczeń i operacji w celu ich konserwacji i naprawy. W przypadku poważnych pożarów, udostępniał również własne rezerwy węży.

W szkole mieściło się również wydawnictwo i redakcja „Śląskiej Gazety Straży Pożarnej” (“Schlesischen Feuerwehr-Zeitung”), wydawanej wspólnie przez dwa śląskie stowarzyszenia prowincjalne od wiosny 1935 roku. Tradycyjny organ o tym tytule, założony w 1907 roku przez Augusta Hämela i kontynuowany po jego nagłej śmierci przez Leo Hämela, padł ofiarą tzw. Gleichschaltung, czyli ujednolicenia realizowanego w III Rzeszy na obszarze życia społecznego, politycznego i instytucjonalnego. Funkcję głównego redaktora przejął Alois Beck, dzięki czemu w czasopiśmie często można znaleźć artykuły na temat prowadzonej przez niego Szkoły Pożarniczej w Nysie. Kiedy 15 marca 1939 r. czasopismo zamknięto na rzecz ogólnoniemieckiego organu “Die Feuerlösch-Polizei”, a dwa tygodnie później rozwiązano wydawnictwo, w prasie straży pożarnej nie pojawiały się prawie żadne doniesienia z Nysy.

Najpóźniej na początku wojny, dyrektor Alois Beck udał się do swojej jednostki SS w “Protektoracie Czech i Moraw” i od tego momentu całkowite zarządzanie szkołą należało do jego zastępcy, głównego ogniomistrza pożarnictwa Antona Krzikalli. Ze względu na wysłanie na front wielu sprawdzonych dowódców straży pożarnej, zaistniała duża potrzeba szkolenia ich następców, dlatego w 1940 r. odbyło się 15 kursów tylko dla samych kandydatów na dowódców. Im dłużej trwała wojna, tym wyraźniej widoczne były braki kadrowe w strażach pożarnych. Zdeterminowało to dobór uczestników kursów i ich treść: od 1941 r. zaczęto prowadzić 11-dniowe kursy dla dowódców straży pożarnych HJ, a w roku 1944 kursy na mechaników dla tzw. pomocników straży pożarnej (Feuerwehr-Helferinnen). Ponadto w tym samym roku odbyło się 14 dwutygodniowych kursów nauki jazdy, aby utrzymać mobilność straży pożarnej. Wiosną 1945 roku regularna nauka w Szkole Pożarniczej nie była już w ogóle możliwa. Od czasu inwazji wojsk radzieckich na Górny Śląsk w styczniu 1945 r., w Nysie utrzymywała się napięta sytuacja. Z powodu pierwszej, przedwcześnie zarządzonej ewakuacji miasta, kadra Szkoły została przeniesiona wraz z 16 pojazdami do “Dolnośląskiej Prowincjalnej Szkoły Straży Pożarnej” w Wałbrzychu (Waldenburg). Niemniej po dwóch tygodniach, gdy rosyjskie natarcie na Nysę udało się zatrzymać, a nawet nieco odepchnąć, kadra powróciła do miasta. Wielu mieszkańców, którzy uciekli w Sudety, również wróciło wtedy do swoich domów. Jednak w dniu 14 marca, pod gradem bomb i ostrzałem artyleryjskim, Nysa zaczęła upadać. Zdziesiątkowane już siły Szkoły Pożarniczej wraz z ochotniczymi strażami pożarnymi z powiatu nyskiego, które zostały zredukowane do 14 ludzi, próbowały stawiać czoła temu piekłu, ale wszystkie wysiłki szły na marne. W dniu 18 marca 1945 roku, wyczerpani, zrezygnowali z desperackiej i beznadziejnej walki.

Szkoła Pożarnicza w Nysie została ponownie ewakuowana i otrzymała rozkaz wymarszu przez pasmo Wysokiego Jesionika (Altvatergebirge), na teren miasta Mährisch-Schönberg (dzis. Šumperk) w Sudetach. Byli w drodze ze wszystkimi pojazdami na kołach, które przewoziły również członków rodzin i bagaż uchodźczy personelu. Nawet hitlerowski młodzieniec Joachim Krzikalla, mający zaledwie 15 lat, musiał prowadzić jeden z pojazdów, który jego ojciec ciągnął na holu. Po wyczerpującej podróży kolumna dotarła do Rudelsdorf (dzis. Rudoltice) w pobliżu Landskron (dzis. Lanškroun) na Morawach, gdzie pozostawała przez dwa tygodnie w oczekiwaniu na dalsze instrukcje. Dnia 16 kwietnia wydano rozkaz wymarszu z powrotem na terytorium Śląska do Bad Landeck (Lądek Zdrój), a następnie do Habelschwerdt (Bystrzyca Kłodzka), aby przejąć lokalną ochronę przeciwpożarową. Dnia 7 maja 1945 r., nadszedł upragniony rozkaz wyjazdu na zachód do Hof w Bawarii, więc konwój pojazdów przetoczył się przez Bad Kudowa (Kudowa Zdrój) do Czech, w nadziei dotarcia na terytorium okupowane przez Amerykanów, przed zbliżającym się końcem wojny. Ale już następnego dnia, gdy dotarli w rejon Königgrätz (dzis. Hradec Kralove), II wojna światowa dobiegła końca wraz z bezwarunkową kapitulacją Wehrmachtu. Nienawiść czeskiej ludności spontanicznie wybuchła. Znęcano się nad wszystkimi Niemcami, których Czesi mogli dostać w swoje ręce. Mężczyzn ze Szkoły Pożarniczej i ich rodzin nie oszczędzono. Wyciągano ich z pojazdów, bito i okradano ze wszystkiego. Gdy pozostał tylko jeden wóz strażacki, około 20 osób wyruszyło w drogę powrotną do Nysy. W Sudetach wpadli jednak w ręce Rosjan. Zabrano im ostatni samochód wraz z kierowcą o nazwisku Bilatscheck, przez co grupa musiała kontynuować podróż pieszo. Kilka dni później udało im się zdobyć konia oraz wóz i w końcu dotrzeć do Nysy. Ale ich miasto było już prawie całkowicie zniszczone. Budynki szkoły nadal istniały, ale były pozajmowane przez kogo innego. „Górnośląska Prowincjalna Szkoła Pożarnicza” w Nysie przestała istnieć.”

[ralf]

Trzy zdjęcia wykonane na terenie Szkoły Pożarniczej w Nysie.

Zdjęcia 1-2 ukazują zabudowania należące do Szkoły oraz zaparkowane przy dziedzińcu pojazdy strażackie, które w niej wykorzystywano.

Zdjęcie 3 zrobiono w grudniu 1939 r. na schodach znajdujących się z tyłu budynku głównego szkoły (dawne kasyno oficerskie). Widać na nim uczestników zorganizowanego w Nysie pierwszego kursu dla komendantów straży pożarnych z terenów dawnego województwa śląskiego. Rocznik obejmował 40 uczestników, w większości ludzi starszych, ponieważ młodsi volksdeutsche słabo władali językiem niemieckim. W pierwszym rzędzie trzeci od lewej - zastępca komendanta szkoły w Nysie, Anton Krzikalla.

---

[zdj.1] Zabudowania Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku (okres przedwojenny).jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 946,76 KB

[zdj.2] Zabudowania i pojazdy Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku (okres przedwojenny).jpg

Plik ściągnięto 9 raz(y) 2,04 MB

[zdj.3] Grudzień 1939 r. Na schodach z tyłu głównego budynku Szkoły Pożarniczej. W pierwszym rzędzie, trzeci od lewej - Anton Krzikalla.jpg

Plik ściągnięto 10 raz(y) 994,67 KB

[ralf]

Fotografie powojenne, wykonane w latach 50. XX w. na terenie Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku.

---

[zdj.1] Lata 50. XX w. Teren Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku.jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 188,56 KB

[zdj.2] Lata 50. XX w. Teren Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku.jpg

Plik ściągnięto 9 raz(y) 364,74 KB

[zdj.3] Lata 50. XX w. Teren Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku.jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 385,46 KB

[ralf]

Zdjęcia wykonane w 2009 r., ukazujące zabudowania dawnej Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku 2, w tym nieistniejącą już grafikę ścienną o charakterze militarnym.

---

[zdj.1] Rok 2009. Zabudowania dawnej Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 5 raz(y) 4,31 MB

[zdj.2] Rok 2009. Zabudowania dawnej Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 9 raz(y) 4,23 MB

[zdj.3] Rok 2009. Zabudowania dawnej Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku [fot. ralf].JPG

Plik ściągnięto 7 raz(y) 4,1 MB

[ralf]

Zdjęcie wykonane na przełomie listopada i grudnia 1942 roku z tyłu budynku głównego Szkoły Pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku (dawne kasyno). Widniejąca na fotografii grupa mężczyzn to uczestnicy kursu zorganizowanego tam w dniach 29.XI - 5.XII 1942 r.

---

Przełom listopada i grudnia 1942 r. Uczestnicy kursu na tyłach budynku głównego Szkoły Pożarniczej w Nysie.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 2,18 MB

[ralf]

Przedwojenne zdjęcie grupowe wykonane na dziedzińcu szkoły pożarniczej przy ul. Obrońców Tobruku.

---

Szkoła pożarnicza przy ul. Obrońców Tobruku w Nysie. Okres przedwojenny.jpeg

Plik ściągnięto 12 raz(y) 918,15 KB