Forum Historii Nysy

[ralf]

Zamieszczam zdjęcia oryginalnego, przedwojennego czepca, który był elementem kobiecego stroju ludowego z okolic Nysy. Czepiec należał do Niemki - pani Weisbrich z Domaszkowic (Ritterswalde), której w czerwcu 1946 roku udało się go cudem uratować podczas tzw. "kontroli" w Nysie. Jej dzieci przekazały go później do Muzeum Nyskiego w Hildesheim w Niemczech, gdzie znajduje się do dziś wraz z trzema podobnymi czepcami.

Czym była wspomniana wyżej "kontrola"? Otóż w rzeczywistości było to ostatnie i dogłębne plądrowanie wysiedlanych z Nysy i jej okolic osób narodowości niemieckiej, na krótko przed wsadzeniem ich do wagonów bydlęcych, dokonywane przez polską milicję w tzw. punktach zbiórki i polegające na odbieraniu wszystkiego co cenne i piękne, nierzadko po uprzednim rozebraniu przeszukiwanych do naga.

---

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 1.jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 735,3 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 2.jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 651,73 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 3.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 803,71 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 4.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 631,37 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 5.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 931,33 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 6.jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 782,88 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 7.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 822,06 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 8.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 1,15 MB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 9.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 957,01 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 10.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 547,43 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 11.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 781,97 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 12.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 610,78 KB

Czepiec od kobiecego stroju ludowego spod Nysy [fot. Andreas Quaschigroch] 13.jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 1 MB

[ralf]

Najstarszym znanym mi przedstawieniem graficznym ukazującym stroje ludowe z regionu Nysy, jest miedzioryt datowany na ok. poł. XVIII wieku [zdj.1], na którym przedstawiono pięć postaci podpisanych jako:

- gospodyni wiejska („Eine Neisser Baurin‟)
- gospodarz wiejski („Ein Neisser Baur‟)
- służąca wiejska idąca na kiermasz („Eine Neisische Baur Magd zur Kirmes gehend‟)
- służący wiejski idący na kiermasz („Ein Neisischer Baur Knecht zur Kirmes gehend‟)
- kobieta mieszczańska idąca na targ („Eine Neisische Frau zu Marche gehend‟)

Autorami powyższego miedziorytu są niemieccy rytownicy (miedziorytnicy): Michael Rössler (1705–1777) oraz Martin Engelbrecht (1684–1756). Widoczny u dołu grafiki skrót „C.P. Maj.‟” pochodzi z j. łacińskiego i znaczy „Cum Privilegio Majestatis‟ (tłum. „Z przywilejem Jego Królewskiej Mości‟).

Około roku 1800 niemiecki rytownik Friedrich Gottlob Endler (1763–1822) wykonał miedzioryt z wedutą Nysy, na którego pierwszym planie umieścił te same dwie postacie, jakie pół wieku wcześniej stworzyli Rössler i Engelbrecht. Grafika ta została opublikowana w 1801 roku w czasopiśmie „Der Breslauische Erzähler: eine Wochenschrift. Zweyter Jahrgang‟, nr 9, wydanym we Wrocławiu dnia 28.II.1801 r. – artykuł pt. „Alte Trachten der Neisser Landleute‟ [zdj.2]. W dużo późniejszym okresie grafika ta ukazała się już w kolorze jako widokówka wydana przez zakład „J. Graveur’schen Buchhandlung (Gustav Neumann)‟ w Nysie [zdj.3].

Ale wrócić musimy jeszcze do roku 1784, gdyż właśnie wtedy wydano dzieło pt. „Beytrage zur Beschreibung von Schlesien. Dritter Band‟ Brieg 1784, którego autorem był Friedrich Albert Zimmermann (1745–1815). W dziele tym zamieszczono miedzioryt przedstawiający nyską wieśniaczkę w stroju ludowym, podpisany „Tracht einer Neisser Bauerin‟. Można spotkać się z wydaniem tego miedziorytu zarówno w formie czarno-białej [zdj.4], jak i kolorowej [zdj.5].

Na początku lat 40. XX wieku Albrecht Haselbach (1892–1979) – właściciel browaru w Namysłowie (Namslau), zafascynowany kulturą Śląska nabył unikalną kolekcję ponad 4000 miedziorytów, akwafort, litografii, rysunków i akwareli. Wśród nich jest wspomniany miedzioryt Rössler’a i Engelbrecht’a. Zbiory znajdują się w Kunstforum Ostdeutsche Galerie w Ratyzbonie oraz w Schlesischen Museum w Görlitz. Zostały one udostępnione w formie cyfrowej na stronie Intytutu Herdera w Marburgu.

---

(zdj.1) Miedzioryt autorstwa Rössler'a i Engelbrecht'a z ok. połowy XVIII w.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 4,95 MB

(zdj.2) Miedzioryt autorstwa F. G. Endler'a z ok. 1800 r.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 3,34 MB

(zdj.3) Widokówka kolorowa wydana przez zakład 'J.Graveur'schen Buchhandlung' w Nysie.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 466,1 KB

(zdj.4) Miedzioryt z książki F. A. Zimmermanna z 1784 r. - wersja czarno-biała.jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 765,71 KB

(zdj.5) Miedzioryt z książki F. A. Zimmermanna z 1784 r. - wersja kolorowa.jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 855,95 KB

[ralf]

Poniżej zbiór fotografii ukazujących kobiety wiejskie z regionu Nysy w swoich strojach ludowych. Zdjęcia wykonano zapewne w latach 20. XX wieku, wszystkie są sygnowane nazwiskiem opolskiego fotografa nadwornego – „Max Glauer. Königl. Hofphotograph‟, żyjącego w latach 1867-1935. Fotografie pochodzą ze strony internetowej "Fototeka Śląska", która jest projektem zorganizowanym przez Muzeum Wsi Opolskiej. Celem tego projektu jest gromadzenie fotografii wykonanych przed 1945 r. na terenie Śląska Opolskiego i przedstawiających mieszkańców wsi oraz obiekty wiejskie (patrz: apel).

---

(zdj.1) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 194,92 KB

(zdj.2) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 241,25 KB

(zdj.3) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 238,38 KB

(zdj.4) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 281,66 KB

(zdj.5) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 267,88 KB

(zdj.6) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 204,1 KB

(zdj.7) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 312,13 KB

(zdj.8) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 180,85 KB

(zdj.9) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 260,03 KB

(zdj.10) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 267,51 KB

(zdj.11) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 194,61 KB

(zdj.12) Dawny strój ludowy regionu Nysy [źródło - Fototeka Śląska].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 271,21 KB

[ralf]

Załączam zdjęcia, na których widnieją kobiety z podnyskiego Neuland'u w swoich strojach ludowych. Dwie pierwsze fotografie wykonano podczas jakiejś uroczystości w Nysie ok. 1934 r., a dwie ostatnie zapewne parę lat później. Na wszystkich czterech fotografiach jest Hedwig (Hedel) Lux z d. Weiss (1909-1987), córka właścicieli gospody „A. Weiss” przy ul. Baligrodzkiej (Langestrasse 7):

- na zdj. 1 stoi jako trzecia z prawej.
- na zdj. 2 siedzi jako pierwsza z lewej.
- na zdj. 3-4 jest z prawej.

Na wozie konnym częściowo widać zawieszony u góry napis „Altstadt Neisse”, nawiązujący do dawnego nyskiego Starego Miasta, z którego pierwotnie pochodzili mieszkańcy Neuland'u.

Zdjęcia pochodzą ze zbiorów prywatnych Andreasa Quaschigrocha.

---

(zdj.1) Ok. 1934 r. Kobiety z podnyskiej wsi Neuland w strojach ludowych [zbiór pryw. - A. Quaschigroch].jpg

Plik ściągnięto 5 raz(y) 816,3 KB

(zdj.2) Ok. 1934 r. Kobiety z podnyskiej wsi Neuland w strojach ludowych [zbiór pryw. - A. Quaschigroch].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 378,51 KB

(zdj.3) Ok. 1934 r. Kobiety z podnyskiej wsi Neuland w strojach ludowych [zbiór pryw. - A. Quaschigroch].jpg

Plik ściągnięto 2 raz(y) 1,1 MB

(zdj.4) Ok. 1934 r. Kobiety z podnyskiej wsi Neuland w strojach ludowych [zbiór pryw. - A. Quaschigroch].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 247,62 KB

[ralf]

W okresie międzywojennym Muzeum w Nysie, które do 1945 r. mieściło się w budynku dawnej komendantury przy dzis. ul. Grodzkiej 15, posiadało na stanie niemały zbiór strojów ludowych z okolic Nysy. Znajdowały się one w sali nr 13 na pierwszym piętrze (sala nad samym wejściem głównym do budynku), która poświęcona była tkaninom, haftom i właśnie różnym strojom. W stojących tam szafach znajdował się zbiór kompletnych, tradycyjnych strojów kobiecych Ziemi Nyskiej, w tym jeden koloru niebieskiego, będący prezentem od pana Schubert'a – właściciela młyna w Wilamowicach Nyskich (Winsdorf). Znajdowały się tam także pojedyncze spencery, czepce i czepeczki, w tym czepiec z tkaniny zwanej złotogłowem (niem. Goldbrokat), pochodzący z Regulic (Rieglitz). W sali, nad kominkiem wisiał obraz przedstawiający mieszkańców wsi Neuland w ich dawnych strojach. Namalowany został przez niejaką pannę Dorf w Neisse-Neuland. W roku 1916 Muzeum w Nysie nabyło portret olejny przedstawiający wieśniaczkę, namalowany przez malarza o nazwisku Max Gunther z Burgrabic (Borkendorf) w powiecie nyskim. Na szczególną uwagę zasługiwała kolekcja oprawionych obrazów, przedstawiających tradycyjne stroje śląskie. Ukazywały one m.in.: XVII-wiecznego nyskiego chłopa, śląską chłopkę, czy posłańca weselnego (niem. Hochzeitsbitter).

Poniżej załączam zdjęcia wykonane przed 1936 r., które przedstawiają parę elementów nyskiego stroju ludowego, tj. czepiec ze złotogłowu, spencer oraz fartuch panny młodej. Wszystkie te przedmioty przed II wojną światową wchodziły w skład zbiorów Muzeum w Nysie.


Źródła:
- „Führer durch das Museum des Neisser Kunst- und Altertums-Vereins”, druk - Julius Vieweger, Neisse ~1917, s. 24.
- Elisabeth Grabowski: „Die Volkstrachten in Oberschlesien”, Breslau 1935.

---

(zdj.1) Czepiec ze złotogłowu, z przedwojennych zbiorów Muzeum w Nysie [zdjęcie sprzed 1936 r.].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 1,81 MB

(zdj.2) Spencer, z przedwojennych zbiorów Muzeum w Nysie [zdjęcie sprzed 1936 r.].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 1,96 MB

(zdj.3) Fartuch panny młodej, z przedwojennych zbiorów Muzeum w Nysie [zdjęcie sprzed 1936 r.].jpg

Plik ściągnięto 1 raz(y) 695,48 KB

[ralf]

[ralf]

Poniżej krótki wywód na temat nyskiego stroju ludowego, którego autorem jest Andreas Quaschigroch. Jest to de facto treść wiadomości, którą miałem przyjemność od niego otrzymać w celu wyjaśnienia pewnych kwestii związanych z przedmiotowym tematem. Z racji, że wiadomość ta zawiera wiele istotnych informacji sądzę, że warto ją tutaj przytoczyć. Oczywiście jest to moje skromne tłumaczenie z języka niemieckiego.

„Elementy ludowego stroju nyskiego raczej nie różniły się w poszczególnych wioskach wokół Nysy, Otmuchowa czy Głuchołaz. Z pewnością nie dało się rozpoznać, czy dana kobieta pochodzi z Wójcic, Rusocina, Złotogłowic, czy Biskupowa. Zasadnicza struktura strojów w tym regionie była taka sama. Jednak im bogatsza była kobieta, tym cenniejsze były materiały, z których wykonywano dla niej strój. Oczywiście strój ludowy z czasem ulegał pewnym zmianom. Młode kobiety z Neuland’u widoczne na zdjęciach dwa posty wyżej, stojące przy wozie i siedzące na nim, noszą strój, który był modny do lat 1850/80. Z kolei starsze kobiety koło nich, ubrane są w strój, który stał się modny później i który we wioskach do roku 1945/46 nosiło jeszcze tylko kilka kobiet. W 1936 roku na Ziemi Nyskiej większość niewiast nosząca nyskie stroje ludowe mieszkała na terenie Górnej-, Średniej- i Dolnej Wsi (Ober-, Mittel-, Niederneuland). Nie wiemy, jak ubierały się nyskie wieśniaczki po wojnie trzydziestoletniej, czyli po 1648 r., ale wiemy, że brytyjski arystokrata i polityk George Spencer (1758–1834) opracował obcisłą, gorsetową kurtkę, która została nazwana jego nazwiskiem i która ostatecznie została przyjęta również przez chłopki z Nysy (także z Głubczyc) i okolic, które zmodyfikowały ją zgodnie ze swoimi upodobaniami. Oczywiście różne, późniejsze epoki kulturowe miały wpływ na wygląd nyskiego stroju ludowego. Okres rokoka pozostawił po sobie szeroką spódnicę, okres cesarstwa — krótki gorset i obcisły spencer, a okres biedermeieru — duże chusty i bufiaste rękawy kurtki. Do około 1850/70 roku stary strój nyski (również strój głubczycki) składał się z koszuli, gorsetu, kilku półhalek, spódnicy o dolnym obwodzie 4-5 metrów, bardzo szerokiego fartucha, apaszki i obcisłego spencera z dużymi rękawami. Perełką całego stroju ludowego był czepiec. Nyskie kobiety na wsi nosiły czepiec zwany „Schneppenhaube“, którego otok był na środku czoła wypuszczony w formie szpica (Schneppe – tłum. dziób). Z czasem jednak szpic ten był coraz mniej zaznaczony. W mieście i na wsiach czepce wykonywano ręcznie z wielkim smakiem i wprawą, a kobiety je wykonujące (tzw. modniarki), były osobami bardzo cenionymi. Jedną z takich osób była Anna Opitz z Wójcic (Woitz/Eichenau), o której pisaliśmy na Forum, w temacie pt. „Historia rodziny Opitz z Woitz“. Wstęgi były częścią czepca. Miały one podkreślić urodę. Im zamożniejsza była kobieta, tym materiał, z którego wykonywano dla niej wstęgi, był cenniejszy, a samo ich wykonanie bardziej kunsztowne. Z tego, co mówiono, wstęgi były również dostępne w mieście jako wyroby maszynowe, ale prawdziwie artystyczne i cenne były tylko te robione ręcznie. Wraz z uprzemysławianiem kraju, od około 1850 r. rozpoczęła się urbanizacja rolników, początkowo jedynie w sferze wystroju ich domów, które stały się bardziej podobne do miejskich. Później chłopi porzucili swój strój ludowy, a kobiety go zmieniły. Przypadło to na lata 70/80 XIX wieku. W mieście modna stała się luźna kurtka, jaką znamy ze zdjęć angielskiej królowej Wiktorii (1819–1901). Była wygodniejsza niż obcisły spencer i dlatego stała się popularna również na wsi, gdzie wkrótce go zastąpiła. Około 1890 roku kurtka stała się jeszcze luźniejsza, a talia żony rolnika nie była już w ogóle podkreślana. Obszerność spódnicy również się zmniejszyła, podobnie jak obszerność fartucha. Barwny dotychczas jedwabny fartuch, w większości przypadków stawał się ciemniejszy, a cały strój coraz bardziej bezbarwny. Wieśniaczki z okolic Nysy ukierunkowały się na modę miejską. Młode kobiety i dziewczęta w ogóle przestały nosić tradycyjne stroje, których wyginięcie stało się już tylko kwestią czasu. Strój ludowy wymarł więc także w Wójcicach. Większość tamtejszych starszych kobiet również ubierała się według miejskiej mody. Nieżyjąca już przedwojenna mieszkanka Wójcic Elisabeth Quaschigroch z d. Thiel (1931-2023) wspominała, że podczas dożynek we wsi, na wozie siedziała tylko jedna starsza pani w stroju ludowym. Możliwe, że była to wspomniana wyżej Anna Opitz. W wielu gospodarstwach do lat 30. i 40. XX wieku, w ciężkich skrzyniach nadal przechowywano części starego, barwnego, nyskiego stroju ludowego, które młodzi ludzie wykorzystywali czasem np. do wystawiania sztuk teatralnych. Wszystkie te przedmioty zostały jednak pozostawione w 1945/46 r. podczas ucieczek lub wysiedleń. Fakt, że w muzeum (Neisser Heimatmuseum) w Hildesheim znajduje się kilka oryginalnych czepców oraz wstęg, jest wielkim łutem szczęścia.“

Poniżej znajdują się zdjęcia kobiet z rejonu Nysy w strojach kompletnie lub tylko częściowo tradycyjnych.

---

(zdj.1) Wójcice, rok 1940. Maria Beier z d. Kinne w starym stroju ludowym [zbiór pryw. - A. Quaschigroch].jpg

Plik ściągnięto 6 raz(y) 317,96 KB

(zdj.2) Rok 1936. Średnia Wieś. Kobiety w strojach ludowych przed kościołem śś. Jana Chrzciciela i Mikołaja.jpg

Plik ściągnięto 7 raz(y) 836,29 KB

(zdj.3) Ok. 1912 r. Pani Winkler ze Średniej Wsi (Mittelneuland)[zbiór pryw. - A. Quaschigroch].jpg

Plik ściągnięto 4 raz(y) 241,66 KB

(zdj.4) Bertha Klein z d. Wenzel (1853-1945), żona rolnika z Wójcic w półmiejskim stroju [zbiór pryw. - A. Quaschigroch].jpg

Plik ściągnięto 3 raz(y) 931,34 KB